Među mnoge prirodne lepote kojima Srbija može da se pohvali, spada i više od 2.000 pećina od kojih je, nažalost, istražen, uređen i dostupan tek mali broj njih. Dok mnoge skrivene podzemne lepotice strpljivo čekaju da ih neko otkrije, druge već decenijama, zahvaljujući svojim veličanstvenim dvoranama, podzemnim hodnicima, rečicama, vodopadima figurama i ukrasima plene pažnju i speleologa i turista
Srbija nema najdužu pećinu na svetu, jer ta titula pripada Mamutovoj pećini u američkoj državi Kentaki, čija je mreža podzemnih kanala duga 240 metara. Srbija nema ni najpoznatiju pećinu na svetu. Njome mogu da se pohvale Španci koji imaju Altamiru u pokrajini Santandre. Srbija nema ni najdublju pećinu na svetu, jer bi teško bilo nadmašiti Kruberu u gruzijskom planinskom području Zapadnog Kavkaza, čija se najniža tačka nalazi se na 2.197. metru, ali ništa zato. Imamo i mi čime da se pohvalimo.
Srbija ima više od 2.000 pećina koje se s pravom smatraju neponovljivim, jedinstvenim prirodnim blagom koje obiluje stalaktitima i stalagmitima, veličanstvenim nakitom, podzemnim rečicama i vodopadima, neverovatnim figurama… Većinu pećina kriju planine u zapadnom i istočnim krajevima Srbije i to toliko dobro da je samo mali broj uređen i dostupan posetiocima.
STOPIĆA PEĆINA
Između sela Rožanstva i Trnave, na samo 20 kilometara od centra Zlatibora, poznatog kao „zlatna planina“, krije se jedan malo drugačiji dragulj – Stopića pećina. Njenih pet dvorana kriju mnoge lepote koje zadivljuju turiste, a sve počinje još na samom impresivnom ulazu visine18 metara.
Tu su i jedinstven podzemni vodopad, visine 10 metara, poznat pod nazivom Izvor života, dugure, veliki otvori na tavanici, siparska kupa neobičnog naziva Pseće groblje i bigrene kade koje su zaštitni znak Stopića pećine. U ovim udubljenjima oivičenim kamenim zidovima nakuplja se voda i preliva se u vidu kaskada.
LAZAREVA PEĆINA
U istočnoj Srbiji, u idiličnim predelima Lazarevog kanjona, nalazi se istoimena, Lazareva pećina. Ona pripada slabo istraženom sistemu Zlotskih pećina i jedini je speleološki objekat iz čitavog podzemnog sistema koji je dostupan turistima. Lazareva pećina se smatra najdužim speleološkim sistemom u
Srbiji, jer je dugačka čak 10.000 metara, od kojih je turistima dostupno samo 900 metara.
Dovoljno da upoznaju Prestonu dvoranu, Koncertnu dvoranu i Dvoranu blokova i da uživaju u pećinskim ukrasima zanimljivih imena, među kojima su dirigent, orkestar i bizon, koji izgleda kao okamenjena životinja.
CEREMOŠNJA
Na severoistočnim obroncima Homoljskih planina, na 15 kilometara od Kučeva, u blizini sela Ceremošnja, po kome je i dobila ime, nalazi se pećina Ceremošnja. Za turističke posete je otvorena tek 1981. godine i od tada posetioci mogu da se dive jednoj od najvećih i najlepših dvorana u krasu Srbije, koja je toliko akustična da se sličan primer teško može naći. Najveća dvorana nosi ime Arena i u njoj se nalaze najlepši primeri pećinskog nakita.
Zaštitni znak Ceremošnje je pećinski stub Na večnoj straži, a tu su i Lepa Vlajna, raskošni stub od kristalnog, iskričavog kalcita, Ponorska i Andezitska dvorana koje krasi snežnobeli tavanički nakit, otvor Dveri koji podseća na oltarske dveri i čitav niz kamenih formacija. Turistička staza je duga 447 metara, u pećini preovladava bela boja, koju stvara krečni kalcit.
Inače, Ceremošnja spada u žive pećine, što znači da se ukrasi u njoj još stvaraju.
RAVNIŠTARKA
U neposrednoj blizini Ceremošnje, u ataru obližnjeg sela Ravnište, nalazi se Ravništarka. Malo je duža od Ceremošnje, a po lepoti nakita podjednako interesantna. Ovu pećinu su, prema verovanju, otkrili neustrašivi i radoznali seoski dečaci koji su uspeli da savladaju sve prepreke. Zahvaljujući njima, turisti mogu da se dive neponovljivom bogatstvu pećinskog nakita, da uživaju u monumentalnosti dvorane Crni dvorac koju ispunjavaju moćne kamene figure Kraljević Marko, Lepa Ravništarka i Glavonje.
CERJANSKA PEĆINA
Na samo 15 kilometara od Niša, kod izletišta Kamenički vis, na nadmorskoj visini od 515 m, na mestu gde ponire Provalijska reka, nalazi se Cerjanska pećina. Glavni hodnik ove pećine duži je od tri kilometra, a krase ga brojni stalaktiti, stalagmiti, heliktiti, talasaste draperije, pećinski korali i kristalni cvetovi.
Cerjanska pećina je pod zaštitom države od 1955. godine. Put koji vodi do nje idealan je za lagano planinarenje u prirodi, a kod ulaza može da se vidi i manji vodopad.
LEDENA PEĆINA
Krivudavi meandri Uvca jedna su od najvećih atrakcija Srbije i i jedna od najposećenijih turističkih destinacija kod nas, u čijoj neposrednoj blizini se nalazi i Uvački pećinski sistem, najveći pećinski sistem kod nas. U sastav ovog sistema ulazi i Ledena pećina, do koje može da se dođe čamcem Uvačkim jezerom. U pećini koja ima sve elemente podzemnog dvorca – ukrase, visoke stubove i draperije – nalaze se bigrene kade iz kojih posetioci mogu da piju vodu.
Ulaz u Ledenu pećinu nalazi se ispod strmog krečnjačkog odseka, a sa bočnim kanalima njena dužina premašuje 2,5 kilometra.
RESAVSKA PEĆINA
Titulu najpoznatijeg speleološkog bisera Srbije s pravom nosi nadaleko čuvena Resavska pećina, jedna od najposećenijih turističkih destinacija i jedno od najinteresantnijih mesta kod nas. Nalazi se na oko 20 kilometara od Despotovca, u blizini manastira Ravanica i Manasije, okružena predivnim predelima.
Resavska pećina ima čak osam dvorana i svaka od njih može da se pohvali jedinstvenim pećinskim nakitom koji je, kako bi posetioci mogli da uživaju u ovoj lepoti, odlično osvetljen.
Zbog duge, višedecenijske tradicije i velike popularnosti, Resavska pećina najbolje je organizovana turistička pećina u Srbiji iako temperatura u njoj tokom cele godine iznosi samo sedam stepeni.
RISOVAČA
U neposrednoj blizini Aranđelovca, u pitomoj Šumadiji, nalazi se Risovača. Iako je daleko je manja od nepreglednih tunela Lazareve pećine, iako njen nakit ne može da parira ukrasima Resavske pećine, Risovača se već jako dugo nalazi u samom vrhu najposećenijih pećina Srbije. Otkrivena je sasvim slučajno, prilikom urušavanja kamenoloma, ali je zato ono što je ona skrivala odmah zavredilo punu pažnju i speleologa i arheologa.
Oni su pod zemljom otkrili veliki broj fosila, kostiju i lobanja davno iščezlih zveri, od runastih mamuta, preko nosoroga, do pećinskih lavova. Istraživače je posebno zadivilo kada su otkrili da su na ovom mestu živeli i neandertalci.
BOGOVINSKA PEĆINA
Na dnu Kučajskih planina, u blizini puta Boljevac-Zeječar i sela Bogovina, nalazi se Bogovinska pećina, jedna od najvećih i najlepših u našoj zemlji. Od do sada otkrivenih šest kolometara, uređeno je samo prvih nekoliko stotina metara uređeno, pa se turistima ne preporučuje da zalaze dublje u pećinu. Bogovinska pećina se smatra izvorskom pećinom, jer kroz njen srednji, najveći deo povremeno protiče Bogovinska reka, dok je gornji deo uvek bez vode. Ono zbog čega Bogovinska pećina fascinira svakoga ko uđe u nju jeste prelepi pećinski nakit.
RAJKOVA PEĆINA
Samo 2,5 kilometra od Majdanpeka, pored zlatonosne reke Pek, krije se Rajkova pećina, jedina bela pećina Srbije, čiji ukrasi izgledaju kao zaleđeni prizori karakteristični za zimsku idilu. Ovaj speleološki biser obiluje skrivenim blagom, uključujući i žubor bistre Rajkove reke, koja odjekuje pećinskim dvoranama, hiljade kalcitnih cevčica na tavanicama, rumene bigrene kade, dvoranu Zimska bajke sa figurom belog medveda i dvoranom Kristalna šuma koju krasi Treperavo jezerce.
Zahvaljujući rekonstrukciji, povezana su dva horizonta Rajkove pećine, tako da posetioci mogu betonskom kružnom stazom koja je lepo osvetljena da obiđu čitav kompleks.