Sprečavanje i kontrola zagađivanja životne sredine, zaštita prirodnih dobara, zemljišta i voda od zagađivanja, postupanje sa otpadom i zaštita od hemijskog udesa kod seveso postrojenja, analiza, upravljanje rizicima i preventivno delovanje, kao i prilagođavanje rada inspekcije za zaštitu životne sredine na svim nivoima u Republici Srbiji zahtevima Evropske unije, samo su neki od poslova kojima se bavi Sektor za nadzor i preventivno delovanje u životnoj sredini
Delovanje inspekcije nije prevashodno usmereno na kažnjavanje, već podrazumeva i edukaciju svih aktera, naročito privrednih subjekta u cilju prevencije pojave kršenja propisa. Inspekcija za zaštitu životne sredine i inspekcija za ribarstvo samo tokom prošle godine preventivno su delovale i izvršile 55 preventivna inspekcijska nadzora. Edukacijom i preventivnim pristupom prilikom prve redovne inspekcijske kontrole kod privrednih subjekata, postiže se efikasnija primena zakonskih propisa. Nadziranim subjektima posebno se ukazuje na nadležnosti inspekcije za zaštitu životne sredine na opštinskom, gradskom, pokrajinskom i republičkom nivou, kao i na njihove obaveze vezano za primenu odredbi važećih zakonskih propisa.
Preventivno delovanje inspekcije ostvaruje se delom i kroz informisanje javnosti o inspekcijskom radu, objavljivanjem Plana inspekcijskog nadzora i kontrolnih listi iz različitih oblasti zaštite životne sredine i ribarstva. Inspekcija obavlja i službene savetodavne posete, s ciljem preduzimanja preventivnih mera i drugih aktivnosti usmerenih ka podsticanju i podržavanju zakonitosti i bezbednosti poslovanja, kao i postupanja u sprečavanju nastanka štetnih posledica po životnu sredinu. Službene savetodave posete vrše se na osnovu zahteva nadziranih subjekata kod onih operatera koji traže određena pojašnjenja vezano za zaštitu životne sredine i njihove obaveze u ovoj oblasti. Uloga inspekcije je da u skladu sa godišnjim planom, kao i po zahtevima privrednih subjekata, blagovremeno i detaljno informiše nadzirane subjekte u vezi primene odredbi Zakona o zaštiti prirode i podzkonskih akata donetih na osnovu navedenog zakona. Preventivni nadzori, kao i službene savetodavne posete obavljaju se i kod upravljača zaštićenih područja, operatera koji se bave prometom zaštićenih biljnih i životinjskih vrsta, a sve u cilju utvrđivanja zakonitosti poslovanja.
Očuvanje prirode i zaštićenih područja kao izazov
Pandemija kovid-19 uticala je da veliki broj građana svoj mir i ,,spas od virusa” potraže u prirodnim lepotama i zaštićenim područjima u Republici Srbiji. Nesavesno ponašanje turista u zaštićenim područjima, kao i na ribarskim područjima u kojima je moguće narušavanje prirodnih tokova često dovodi i do ugrožavanja životne sredine. Takve situacije predstavljaju izazov u sprovođenju obaveza proisteklih iz zakonskih propisa koje imaju čuvarska služba upravljača zaštićenih područja, korisnika ribarskih područja, ali i inspekcija za zaštitu životne sredine i inspekcija za ribarstvo. Zajedničkim delovanjem svih subjekata u zaštiti i očuvanju prirode i staništa biljnih i životinjskih vrsta, u prethodnom periodu sprečene su i moguće šire posledice ljudskog prisustva na zaštićenim područjima, koje su mogle prerasti u veću opasnost kako po građane, tako i po privredu.
Jedna od opasnosti svakako je i mogućnost šumskog požara koju izaziva nekontorlisano loženje vatre na prostoru šumskih kompleksa, koja može doneti nesagledive posledice po biodiverzitet. U tom smislu preventivnim delovanjem nadležnih službi u cilju zaštite i unapređenja prirodnih dobara, kao dobri primeri iz prakse se mogu navesti organizovane i zajedničke akcije inspekcijskih organa i službi. Dodatni problem predstavlja komunalni otpad i smeće koje ostavljaju turisti u zaštićenim područjima posle svojih poseta i ,,konzumiranja prirode”. Iako je to možda stvar ličnog vaspitanja i kulture življenja, potrebno je podizanje svesti pojedinaca kako bi se odgovornije odnosili prema prirodi. Pomenuta anomalija se može svesti na razumnu meru preventivnim postupanjem, ali i permanentnim edukacijama sa rigoroznijom kaznenom politikom.
Zakonsku obavezu praćenja stanja prirode imaju i nadležne institucije poput Zavoda za zaštitu prirode Srbije, koja kao stručna organizacija u skladu sa pozitivnim zakonskim propisima obavlja poslove zaštite prirode. Poslovi Zavoda naročito se odnose na praćenje stanja i ocenu očuvanosti prirode i stepena ugroženosti divljih vrsta i njihovih staništa, ekoloških koridora, vođenje evidencije o načinu i obimu korišćenja, kao i faktore ugrožavanja zaštićenih i strogo zaštićenih divljih vrsta, radi utvrđivanja i praćenja stanja njihovih populacija.
Važno je nastaviti sa sveobuhvatnim radom i aktivnostima na podizanju svesti građana i odgovornosti kompanija za očuvanje zdrave životne sredine. To jeste obaveza svakog pojedinca i društva u celini, a zadatak inspekcijskih organa je da, pre svega, preventivnim pristupom, a potom i primenom kaznenih mera utiču na poštovanje zakonske regulative, jer samo na taj način možemo da sačuvamo prirodu i osiguramo zdravu životnu sredinu za buduće naraštaje.
